Charakterystyka rzeki San
San jest jedną z największych i najbardziej
zasobnych w wodę rzek karpackich, o dużym znaczeniu gospodarczym dla
województwa podkarpackiego. Rzeka wypływa w Bieszczadach Zachodnich na
wysokości ok. 900 m n.p.m. , na terenie Ukrainy. Długość Sanu wynosi
443,4 km, a powierzchnia jego zlewni 16.861,3 km2, z czego 14.390 km2
znajduje się w granicach Polski.
San jest główną rzeką Bieszczadów oraz Pogórza
Dynowskiego i Przemyskiego. Górny bieg rzeki ma charakter potoku
górskiego, na odcinku ok. 55 km stanowi granicę państwową między Polską
i Ukrainą.
Górny San wraz z dopływami zbiera wody z terenów objętych ochroną prawną
ze względu na duże walory przyrodnicze i krajobrazowe. Są to:
Bieszczadzki Park Narodowy, Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, Park
Krajobrazowy Doliny Sanu, Park Krajobrazowy Gór Słonnych i Park
Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego.
Dolina Sanu przebiega zakolami, w obrębie
Bieszczad jest głęboko wcięta w skałach fiszowych. San podcina zbocza
doliny, w której odsłaniają się pionowo ustawione ławice piaskowców i
łupków warstw krośnieńskich. Te same utwory fiszowe w postaci ostrych
ławic skalnych sterczą na dnie rzeki ponad poziom wody w okresach suszy.
Do najważniejszych źródeł zanieczyszczenia wód
Sanu zalicza się zakłady przemysłowe, usługowe, warsztaty rzemieślnicze
oraz indywidualne gospodarstwa rolne i domowe.
Ze względu na swą rangę gospodarczą i przyrodniczą
San objęty jest systematycznymi badaniami w ramach monitoringu
środowiska. Rzeka kontrolowana jest na całej długości, od źródeł do
ujścia do Wisły. Równocześnie badany jest stan czystości wód głównych
dopływów Sanu: Osławy, Stubnicy, Wiaru, Wiszni, Szkła, Lubaczówki,
Wisłoka, Trzebośnicy i Tanwi.
Wody Sanu klasyfikują się, na przeważającej
długości do III klasy czystości.
Rzeka San płynie ku północy i na wschód między
pogórzami Dynowskim i Przemyskim.
Spadek Sanu na terenie Dynowa wynosi około 22 ‰. Średni roczny przepływ
w Dynowie około 43 m3/s. Nad Sanem zachowały się ślady starej kultury
Słowian, zabytki budownictwa drewnianego i specyficzny folklor. Wiąże
się to z historią osadnictwa obszaru położonego na pograniczu
polsko-ruskim, z migracjami różnych elementów narodowościowych wzdłuż
Sanu i jego dopływów, i powstaniu oddzielnych grup etnicznych np.
Lasowiacy, Kresowiacy, Pogórzanie, Dolinianie i in.
Pogórze Dynowskie, wschodnia część Pogórza
Srodkowobeskidzkiego między dolinami Wisłoka i Sanu. W części północnej
jest dość monotonną, wyrównaną, ale rozciętą erozyjnie powierzchnią
wyżynną o wys. 350 – 450 m n.p.m. Tylko w części północno – zachodniej
na granicy z Kotliną Jasielsko – Krośnieńską, występują wyraźniejsze
twardzielowe grzbiety i ostańcowi pagórki, z których najważniejszym jest
Góra Sucha (592 m) oraz ostańce skalne, np. w rezerwacie Prządki.
Centralną część Pogórza zajmuje łukowata Kotlina Dynowska.
Tworzy ona swoisty mikroregion geograficzny,
okolony wzniesieniami Pogórzy, a od południa i wschodu zamknięty silny
przewężeniem doliny rzecznej. Dno obniżenia Sanu opada od ok. 240 m
n.p.m. pod ulicą Karolówką do ok. 230 m n.p.m. koło Bachórza. Kulminacje
wzgórz osiągają przeważnie 330 – 335 m n.p.m.,, a najwyższy punkt (na
południowy wschód od Bartkówki) wznosi się do ok. 415 m n.p.m. Miasto
jest usytuowane na silnie wyodrębnionym, wysuniętym ku północy,
rozległym grzbiecie wysokiej nadzalewowej trasy Sanu. Centrum Dynowa,
położone ok. 250 – 258 m n.p.m., zajmuje końcowe partie wspomnianego
wzniesienia, górując kilkanaście metrów nad poziomem zalewowym doliny.
Urodzajne gleby podgórskie rozwinęły się na lessopodobnych ziemiach
pyłowych wytworzonych z fliszu. Dno dolinne wyścielają wartościowe
rolniczo mady.
W krajobrazie Pogórza, a zwłaszcza w okolicy
samego Dynowa przeważają pola uprawne z płatami lasów mieszanych, w
których przeważają buki, jodły oraz jawory. W lasach tych występuje
także sosna, świerk i brzoza. Posiadają one bogatą florę i faunę.
Niektóre gatunki flory występujące na Pogórzu Dynowskim są unikatowe w
skali całego kraju, np. cybulica dwuliścienna i lilia złotogłów.
Rejon Dynowa jest także bogaty w różne gatunki
zwierząt i owadów. Miłośnicy fauny górskiej mogą zaobserwować rzadkie w
Polsce siedliska bobrów, borsuka, orlika krzykliwego, bociana czarnego,
kruka oraz kumaka. Istniejące warunki geograficzno – przyrodnicze i
klimatyczne sprzyjają zachowaniu populacji licznych zwierząt, ptaków i
owadów oraz ryb.
Krajobraz naturalny, jaki istniał w okolicach
Dynowa, uformował się znacznie wcześniej, bo około 15 000 lat temu.
Zmiany stosunków klimatycznych, jakie miały miejsce w ostatnich 15 tys.
lat nie były na tyle duże, aby mogły spowodować zasadniczą zmianę szaty
roślinnej czy pokrywy glebowej.