Rzeźba terenu i budowa geologiczna
|
|
|
Szeroki pas pogórza, który dzieli Beskidy od Kotliny Sandomierskiej we wschodniej części bierze swą nazwę od Dynowa i jest nazywany Pogórzem Dynowskim. Zasięg przestrzenny Pogórza Dynowskiego określany jest bardzo różnie, w zależności od przyjętych kryteriów. W najbliższym sąsiedztwie Dynowa wydzielono kilka mniejszych jednostek. Sam Dynów położony w dolinie Sanu należy do jednostki o nazwie Obniżenie Dubieckie, od zachodu nad Dynowem wznosi się Płaskowyż Niebylca, od północy Płaskowyż Jawornicki, a od wschodu Płaskowyż Cisowej. Dynów leży na lewym brzegu Sanu, którego dno doliny znajduje się na wysokości 240 m n.p.m. Na południe od miasta strome zbocza schodzą do samego koryta rzeki, tworząc charakterystyczne dla rzeźby podgórskiej zwężenia doliny. Na północ od miasta dolina rozszerza się do ponad 2 km, a przed Bachórzcem ulega ponownie zwężeniu. Lewy brzeg Sanu w rejonie miasta to szeroka, wyrównana powierzchnia pocięta rowami i korytami małych potoków. Samo miasto położone jest w sposób typowych dla osiedli w Karpatach: jest odsunięte od rzeki, leży poza zasięgiem wód powodziowych. Zwarta zabudowa miasta znajduje się na wysokości 250 - 270 m n.p.m., a Przedmieście Dubieckie wkracza w dolinę małego potoku. Grzbiety wznoszące się nad miastem od zachodu osiągają wysokości rzędu 370 – 400 m n.p.m.
Pod względem geologicznym Dynów leży w centralnej części wielkiej jednostki tektonicznej nazywanej płaszczowiną skolską. Płaszczowina skolska zbudowana jest z piaskowców, iłów, łupków, które w wyniku procesów tektonicznych uległy silnemu sfałdowaniu. Miąższość osadów płaszczowiny skolskiej na wschód od Dynowa przekracza 4000 m, a poziome przesunięcie wynosi około 20 km. Miasto Dynów leży na łupkach i piaskowcach należących do warstw menilitowych wieku paleogeńskiego.
|
Pogórze Dynowskie i rzeka San
|
|
|
San jest jedną z największych i najbardziej zasobnych w wodę rzek karpackich, o dużym znaczeniu gospodarczym dla województwa podkarpackiego. Rzeka wypływa w Bieszczadach Zachodnich na wysokości ok. 900 m n.p.m. , na terenie Ukrainy. Długość Sanu wynosi 443,4 km, a powierzchnia jego zlewni 16.861,3 km2, z czego 14.390 km2 znajduje się w granicach Polski.
San jest główną rzeką Bieszczadów oraz Pogórza Dynowskiego i Przemyskiego. Górny bieg rzeki ma charakter potoku górskiego, na odcinku ok. 55 km stanowi granicę państwową między Polską i Ukrainą.
Górny San wraz z dopływami zbiera wody z terenów objętych ochroną prawną ze względu na duże walory przyrodnicze i krajobrazowe. Są to: Bieszczadzki Park Narodowy, Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Doliny Sanu, Park Krajobrazowy Gór Słonnych i Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego.
Dolina Sanu przebiega zakolami, w obrębie Bieszczad jest głęboko wcięta w skałach fiszowych. San podcina zbocza doliny, w której odsłaniają się pionowo ustawione ławice piaskowców i łupków warstw krośnieńskich. Te same utwory fiszowe w postaci ostrych ławic skalnych sterczą na dnie rzeki ponad poziom wody w okresach suszy.
|
|
|
Bocian czarny – San, Dynów, fot. Małgorzata Bylicka |
Do najważniejszych źródeł zanieczyszczenia wód Sanu zalicza się zakłady przemysłowe, usługowe, warsztaty rzemieślnicze oraz indywidualne gospodarstwa rolne i domowe.
Ze względu na swą rangę gospodarczą i przyrodniczą San objęty jest systematycznymi badaniami w ramach monitoringu środowiska. Rzeka kontrolowana jest na całej długości, od źródeł do ujścia do Wisły. Równocześnie badany jest stan czystości wód głównych dopływów Sanu: Osławy, Stubnicy, Wiaru, Wiszni, Szkła, Lubaczówki, Wisłoka, Trzebośnicy i Tanwi.
Wody Sanu klasyfikują się, na przeważającej długości do III klasy czystości.
Rzeka San płynie ku północy i na wschód między pogórzami Dynowskim i Przemyskim.
Spadek Sanu na terenie Dynowa wynosi około 22 ‰. Średni roczny przepływ w Dynowie około 43 m3/s. Nad Sanem zachowały się ślady starej kultury Słowian, zabytki budownictwa drewnianego i specyficzny folklor. Wiąże się to z historią osadnictwa obszaru położonego na pograniczu polsko-ruskim, z migracjami różnych elementów narodowościowych wzdłuż Sanu i jego dopływów, i powstaniu oddzielnych grup etnicznych np. Lasowiacy, Kresowiacy, Pogórzanie, Dolinianie i in.
|
|
|
Rzeka San -Bachórz |
|
|
|
|
Rzeka San – widok w okolicach Dynowa |
|
|
|
|
|
Pogórze Dynowskie, wschodnia część Pogórza Srodkowobeskidzkiego między dolinami Wisłoka i Sanu. W części północnej jest dość monotonną, wyrównaną, ale rozciętą erozyjnie powierzchnią wyżynną o wys. 350 – 450 m n.p.m. Tylko w części północno – zachodniej na granicy z Kotliną Jasielsko – Krośnieńską, występują wyraźniejsze twardzielowe grzbiety i ostańcowi pagórki, z których najważniejszym jest Góra Sucha (592 m) oraz ostańce skalne, np. w rezerwacie Prządki.
Centralną część Pogórza zajmuje łukowata Kotlina Dynowska.
Tworzy ona swoisty mikroregion geograficzny, okolony wzniesieniami Pogórzy, a od południa i wschodu zamknięty silny przewężeniem doliny rzecznej. Dno obniżenia Sanu opada od ok. 240 m n.p.m. pod ulicą Karolówką do ok. 230 m n.p.m. koło Bachórza. Kulminacje wzgórz osiągają przeważnie 330 – 335 m n.p.m.,, a najwyższy punkt (na południowy wschód od Bartkówki) wznosi się do ok. 415 m n.p.m. Miasto jest usytuowane na silnie wyodrębnionym, wysuniętym ku północy, rozległym grzbiecie wysokiej nadzalewowej trasy Sanu. Centrum Dynowa, położone ok. 250 – 258 m n.p.m., zajmuje końcowe partie wspomnianego wzniesienia, górując kilkanaście metrów nad poziomem zalewowym doliny.
Urodzajne gleby podgórskie rozwinęły się na lessopodobnych ziemiach pyłowych wytworzonych z fliszu. Dno dolinne wyścielają wartościowe rolniczo mady.
|
|
|
Salamandra – fot. Małgorzata Bylicka |
W krajobrazie Pogórza, a zwłaszcza w okolicy samego Dynowa przeważają pola uprawne z płatami lasów mieszanych, w których przeważają buki, jodły oraz jawory. W lasach tych występuje także sosna, świerk i brzoza. Posiadają one bogatą florę i faunę. Niektóre gatunki flory występujące na Pogórzu Dynowskim są unikatowe w skali całego kraju, np. cybulica dwuliścienna i lilia złotogłów.
Rejon Dynowa jest także bogaty w różne gatunki zwierząt i owadów. Istniejące warunki geograficzno – przyrodnicze i klimatyczne sprzyjają zachowaniu populacji licznych zwierząt, ptaków i owadów oraz ryb.
Krajobraz naturalny, jaki istniał w okolicach Dynowa, uformował się znacznie wcześniej, bo około 15 000 lat temu. Zmiany stosunków klimatycznych, jakie miały miejsce w ostatnich 15 tys. lat nie były na tyle duże, aby mogły spowodować zasadniczą zmianę szaty roślinnej czy pokrywy glebowej.
|
Lasy Dynowa i okolic. |
Lasy Dynowa i okolic są przepiękne o bogatej szacie roślinnej. Wyróżniają się buczyną karpacką w formie podgórskiej, nielicznymi grądami i łęgami oraz murawami kseratomicznymi i osobliwościami geologicznymi. Większość lasów leży na terenie chronionym tj. Parku Krajobrazowym Pogórza Przemyskiego i Dynowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu.
Lasy te mają bogatą florę i faunę, czyste strumienie i leśne rzeczki, które płyną po leśnych wąwozach dodając uroku i tajemniczości zwłaszcza w porannych mgłach. Powalone stare drzewa leżące na zboczach leśnych jarów czy też w ich poprzek tworzą swoistego rodzaju kładki i stwarzają pozory dzikości.
|
|
|
Wędrując po lasach dynowskich możemy obcować z dziką jeszcze przyrodą i odpoczywać w sposób czynny. W czasie wędrówek możemy natknąć się na sarny, lisy, dziki czasem jelenie lub też salamandry plamiste, a nad mani szybuje orlik krzykliwy lub myszołów. |
|
Możemy też zobaczyć polującego krogulca lub siedzącego na gałęzi puszczyka uralskiego. Zobaczymy również wiele ciekawych gatunków flory np. lilię złotogłów, obrazki, czosnek niedźwiedzi, tojad mołdawski i różne odmiany storczyków.
Podczas wędrówek po lesie należy:
Zachować ciszę,
Nie niszczyć roślin i drzew,
Nie palić ognisk,
Nie płoszyć zwierząt,
Nie śmiecić.
Las jest wspólnym dobrem, o który musimy wspólnie dbać, aby ziemia nie zamieniła się w „pustynię”.
|
|
|
Fotografie zostały wykonane przez Martę i Małgorzatę Bylickie.
Tekst i opracowanie – Irena Weselak i Jerzy Bylicki
|
|
|
|